Architectural representation and spatial practices : a discourse-oriented reading of competition projects / Gülnur Aktaş; thesis advisor Murat Sönmez.

Tez (Yüksek Lisans)--TOBB ETÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Eylül 2025

Mimari temsil, mimarlığın iletişim aracı olarak yüzyıllardır farklı biçim ve tekniklerde kullanılmaktadır. Her üretim, temsili aracılığıyla kendine özgü bir dil oluşturur. Antik çağdan günümüze kadar farklı tekniklerle kullanılmış olan mimari temsil, günümüzde sadece inşa edilenin sunulduğu bir araç olmanın ötesine geçmiş, tasarım sürecinin ve fikirlerin dönüşümünün de bir parçası haline gelmiştir (Maver, 2002). Uğur Tanyeli'nin "Anlamın Anlamsızlığı" başlıklı seminerinde belirttiği üzere, modern mimarlıkta "inşa edilen söz"ün yerini "basılı söz" almış ve temsilin gücü giderek artmıştır (Tanyeli, 2016). Bu dönüşümle birlikte mimari temsil, sadece bir iletişim aracı olmanın ötesine geçerek modern mimarlıkta temsil edilen ile üretilen arasında kopukluğa yol açan bir mekanizma haline gelmiştir. Temsilin sunduğu idealize edilmiş mekânın, mekânın ve toplumsal yaşamın gerçek koşullarıyla örtüşüp örtüşmediği, sorgulanabilir bir alan haline gelmiştir. Bu noktada çalışma, mimari temsil, mimari söylem ve gerçek arasında bu örtüşmenin ne ölçüde yaşandığını sorgulamakta; örtüşmeme hallerinin nedenlerini analiz etmeyi hedeflemektedir. Michel Foucault'nun söylem teorisi çerçevesinde ele alınan çalışmada, söylemin yalnızca dilsel değil, aynı zamanda mekânsal normları ve iktidar ilişkilerini üreten bir yapı olduğu kabul edilmiştir. Bu bağlamda, temsilin neyi görünür kıldığı kadar, neyi sürekli görünmez bıraktığı da araştırmanın temel tartışma alanlarından birini oluşturmaktadır. Araştırma kapsamında, Türkiye'de son on yıl içinde düzenlenmiş ve uygulanmış on mimari yarışma projesi ele alınmış; temsili sunumları, jüri değerlendirme raporları, kullanıcı yorumları ve uygulama sürecine dair veriler çok katmanlı bir yöntemle analiz edilmiştir. Temsilin grafiksel dili ile inşa edilen yapının mekânsal gerçekliği arasındaki farklar; tasarımcı, kullanıcı ve jüri söylemleri üzerinden karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Python destekli söylem analizi, bu üç aktör grubunun öne çıkardığı kavramların nesnel biçimde belirlenmesine olanak sağlamış; bu kavramlar anket yoluyla derinleştirilen sorularla yeniden değerlendirilmiştir. Bu bağlamda çalışma, mimarlık pratiğine yönelik bir eleştiriden öte, temsile dair kuramsal tartışmaları sahadaki üretim süreçleriyle ilişkilendiren yapıcı bir alan sunmayı amaçlamaktadır. Mimari temsilin, yalnızca tasarımı yansıtan bir araç değil; mekânın toplumsal olarak nasıl üretildiğini belirleyen söylemsel bir güç alanı olduğunu ortaya koyarak, bu alandaki kavramsal çerçeveyi genişletmeyi hedeflemektedir. Araştırma, kuram ile pratiği birbirine bağlayan bu yaklaşımıyla, daha adil, kapsayıcı ve bağlamsal temsillerin üretilebileceği alternatif bir mimarlık düşüncesine katkı sunmayı amaçlamaktadır.

Architectural representation has been used as a communication tool in architecture for centuries, employing various forms and techniques. Each production establishes a language through its representation. From Antiquity to the present, architectural representation has been employed in various ways, and today it has evolved beyond simply presenting what has been constructed. Today, it has become an integral part of the design process and the transformation of ideas (Maver, 2002). As Uğur Tanyeli emphasized in his seminar "The Meaninglessness of Meaning," the power of representation has grown in modern architecture, where "the built word" has been replaced by "the printed word" (Tanyeli, 2016). With this transformation, architectural representation has evolved beyond being a mere communication tool, becoming a mechanism that generates a growing disconnection between what is represented and what is built in modern architecture. The idealized spaces conveyed through representation often fail to align with the actual spatial and social conditions of everyday life, making this discrepancy a critical area of inquiry. This study explores the extent to which architectural representation, discourse, and built reality overlap or diverge, and aims to analyze the underlying causes of this gap. Grounded in Michel Foucault's theory of discourse, the study treats discourse not only as a linguistic construct but also as a structure that produces spatial norms and power relations. In this context, the investigation focuses as much on what is made visible through representation as on what is consistently rendered invisible. The research analyzes ten architectural competition projects held and realized in Turkey over the past decade. Each project is examined through a multilayered methodology involving representational visuals, jury evaluation reports, user feedback, and data on the implementation process. The study compares the differences between the graphic language of representation and the spatial reality of the constructed buildings, drawing on the discourses of designers, users, and jury members. Python-based discourse analysis is used to objectively identify the dominant concepts emphasized by each actor group, and these concepts are further examined through targeted survey questions. Rather than offering a critique of architectural practice alone, this research seeks to establish a constructive framework that connects theoretical discussions on representation with the realities of design and implementation. By positioning architectural representation as not merely a reflection of design, but as a discursive force that shapes the social production of space, the study aims to expand the conceptual framework of the field. Through its integrative approach that bridges theory and practice, the research contributes to an alternative architectural thinking that fosters more equitable, inclusive, and context-sensitive modes of representation.