Tez (Yüksek Lisans Tezi)--TOBB ETÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Nisan 2021

Organizasyonlar; stratejik hedeflerine, kurumsal yaklaşımlarla hizalanmış bütüncül risk analizi gerçekleştirerek ve proje porföylerini oluştururken insan odaklı çevik yaklaşım sergileyerek ulaşabilmektedir. Bu çalışmada, fırsat ve tehdit niteliğindeki risk hedeflerinin yönetilmesi ile bu gereksinimin karşılanması amaçlanmıştır. Bu nedenle; makroergonomi, proje yönetimi ve kurumsal risk yönetimi yaklaşımları bir arada ele alınarak risk odaklı bir model geliştirilmiş ve uygulamalı olarak detaylandırılmıştır. Organizasyonel kısıtlara ve risk hedeflerine uygun biçimde; değerlendirilen projeler arasından en iyi proje porföyünün oluşturulması amacıyla bu çalışma üç bölümde yapılandırılmıştır. Çalışmanın ilk bölümünde kurumsal risk iştahının ve tolerans değerlerinin modellenmesine temel oluşturmak amacıyla, " Çok Kriterli Macro-L Risk Analizi Çerçevesi" geliştirilmiştir. Geliştirilen çerçeve, alternatif projelerin tehdit ve fırsat odaklı değerlendirilmesinde kritik katkı sunmuştur. Çerçevede; 3 ana risk kategorisi, 15 alt risk kategorisi, 75 alt tehdit değer kümesi, 15 fırsat değerlendirme kriteri ve 15 anahtar fırsat göstergesi kullanılmıştır. Çalışmada geliştirilen makroergonomik risk analizi yaklaşımı, insan faktörleri ile iş sistemlerinin kesişimini risk odaklı biçimde en iyilemeyi amaçlamaktadır. Proje porföy yönetimi ve kurumsal risk yönetimi yaklaşımları, ilk kez bu çalışma kapsamında makroergonomi riskleriyle birlikte dikkate alınmıştır. Kurumsal ve global risklerin bir parçası olarak değerlendirilen Covid-19 pandemisinin neden olduğu koşullarda; insan faktörüne ve proje portföy yönetime ait hususların risk analizi çalışmalarına dahil edilmesi kritiktir. Bu yönüyle, geliştirilen risk yönetimi çerçevesi literatüre katkı sunmaktadır. İkinci bölümde; risk odaklı hedeflerle ve organizasyonel kısıtlarla fizibil proje porföyü oluşturulamayan rekabetçi koşulların üstesinden gelmek amacıyla, "Çok Kriterli Macro-L Risk Analizi Yöntemi" geliştirilmiştir. Hedef Programlama (HP) ve Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) yöntemlerini esas alarak geliştirilen yönteme ait detaylar tez kapsamında tasvir edilmiştir. Geliştirilen matematiksel model; tehdit ve fırsat hedeflerini çok kriterli şekilde dikkate almaktadır. Fırsatların değerlendirilmesi sırasında; "Anahtar Fırsat Göstergeleri İçin 1-9 AHP Skalasına Dönüşüm Tablosu" kullanılarak Analitik Hiyerarşi Prosesi'ndeki (AHP) nesnellik düzeyi arttırılmıştır. Geliştirilen bu özellik, önerilen yöntemi literatürde ön plana çıkartmaktadır. Tehditlerin değerlendirilmesinde ise geliştirilen çerçeveyi esas alan olasılık ve etki skalaları esas alınmıştır. Çeşitli kullanıcı hikayelerinin ve alternatif senaryoların matematiksel modele uyarlanabilmesi amacıyla, risk kategorilerine ait hedefler Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) süreçleriyle ilişkilendirilmiş ve sistem kısıtları dikkate alınmıştır. Çalışmanın son bölümünde, vaka çalışmasına yönelik detaylar iki faz şeklinde sunulmuştur. Savunma sanayiine yönelik temsili proje verileriyle gerçekleştirilen deneysel karşılaştırmalar ve detaylı analizler, geliştirilen yöntemin üstünlüğünü ortaya koymuştur.

Organizations can achieve their strategic goals by performing holistic risk analysis aligned with corporate approaches and adopting a human-oriented agile approach while creating their project portfolio. In this study, it is aimed to meet this requirement by managing risk goals in the nature of opportunity and threat. Therefore; risk based model was developed and detailed in practice by taking macroergonomy, project management and enterprise risk management approaches together. In accordance with organizational constraints and risk goals; this study is structured in three sections in order to create the best project portfolio among the evaluated projects. In the first part of the study, "Multiple Criteria Macro-L Risk Analysis Framework" was developed to form the basis for modeling enterprise risk appetite and tolerance values. The developed framework has made a critical contribution to the threat and opportunity-oriented evaluation of alternative projects. In the framework, 3 main risk categories, 15 sub-risk categories, 75 sub-threat value clusters, 15 opportunity evaluation criteria and 15 key opportunity indicators were used. The macroergonomic risk analysis approach developed in this study aims to optimize the intersection of the human factors and work systems in a risk-oriented manner. Project portfolio management and enterprise risk management approaches have been taken into account for the first time in this study together with macroergonomic risks. Under conditions caused by the Covid-19 pandemic, it is critical to include human factor and project portfolio management issues in risk analysis studies. In this respect, the developed risk management framework contributes to the literature. In the second part; The "Multi Criteria Macro-L Risk Analysis Method" was developed in order to overcome the competitive conditions where a feasible project portfolio cannot be formed with risk-oriented targets and organizational constraints. The details of the method developed on the basis of Goal Programming (GP) and Analytical Hierarchy Process (AHP) methods are described in the thesis. The mathematical model developed takes into account threat and opportunity targets with multiple criteria. During the evaluation process; the level of objectivity in the Analytical Hierarchy Process (AHP) has been increased with the "Conversion Table for Key Opportunity Indicators to the 1-9 AHP Scale ". This developed feature highlights the proposed method in the literature. In the evaluation of the threats, probability and impact scales based on the developed framework were used. In order to adapt various user stories and alternative scenarios to the mathematical model, the goals of risk categories are associated with multi-criteria decision-making processes and system constraints are taken into account. In the last part of the study, details of the case study were presented in two phases. Experimental comparisons and detailed analyzes performed with representative project data for the defense industry revealed the superiority of the developed method.